Nie tylko śmietnikowe ptaki. O mewach inaczej

Od niechęci do fascynacji – moja droga do poznania mew

Mewy to jedne z najbardziej rozpoznawalnych ptaków polskiego wybrzeża – obecne na plażach, w portach i nadmorskich miastach. Sam nigdy nie miałem o nich najlepszego zdania – kojarzyły mi się głównie z hałaśliwym krzykiem i natarczywością w zdobywaniu jedzenia.

Mewa srebrzysta odpoczywa w porcie
Wszystko zmieniło się podczas jednego z wyjazdów do Ustki. Po zakupie nowego sprzętu fotograficznego, który planowałem wykorzystywać przede wszystkim do fotografii dzikiej przyrody, postanowiłem przetestować go na ptakach. Był przełom stycznia i lutego – plaża wydawała się najlepszym miejscem do obserwacji, bo mewy można tam spotkać niemal zawsze.

Robiąc zdjęcia, a później analizując je w domu, uświadomiłem sobie, jak dużym uproszczeniem jest po prostu „mewa”. Nie odróżniałem śmieszki od mewy siodłatej, ani nie zauważałem różnicy między subtelną sylwetką czarnogłowej a masywną posturą srebrzystej. Nie wszystkie są takie same – jedne większe, inne mniejsze; jedne sprawiają wrażenie delikatnych, inne – wręcz brutalnych. Podświadomie wiedziałem, że istnieje kilka gatunków, ale wrzucałem je wszystkie do jednego worka.

Stereotypy o mewach – co widzimy, a czego nie dostrzegamy

Doszedłem do wniosku, że czas skończyć z tą ignorancją i przyjrzeć się mewom dokładniej. Jakie mają zwyczaje? Czy rzeczywiście są tylko latającymi śmietnikami? A może kryje się w nich coś więcej – coś, co zasługuje na większe uznanie?

Mewy w kulturze i historii

Od wieków mewy obecne są w kulturze i mitologiach różnych narodów. W folklorze nordyckim i celtyckim uznawano je za dusze zmarłych żeglarzy, powracające, by strzec mórz i wybrzeży. W sztuce i literaturze często symbolizowały wolność, niezależność i nieskrępowane wędrówki.
Nic dziwnego, że pojawiają się na licznych obrazach. Zaciekawiło mnie, jak często mewy przewijają się w różnych dziedzinach sztuki – nie tylko jako symbol wolności, ale także nieuchwytności i sprzeczności. Czasem stają się metaforą samotności, innym razem – odkupienia lub zagubienia.

S

John James Audubon „Herring Gull” – czyli mewa srebrzysta.
Grafika pochodzi pochodzi z „The Birds Of America”, które jest dziełem życia tego ornitologa żyjącego w latach 1785-1851. Skatalogował i opisał niemal wszystkie ptaki występujące w Ameryce Północnej.
zczególnie zapadły mi w pamięć dwa przykłady.

Pierwszy to dramat Antona Czechowa „Mewa”, jedno z najważniejszych dzieł rosyjskiej dramaturgii, gdzie ptak pełni silną funkcję symboliczną. Młody pisarz Konstanty Trieplew zabija mewę i ofiarowuje ją Ninie Zariecznej – aspirującej aktorce – mówiąc, że sam wkrótce stanie się jak ta mewa. Ten akt staje się metaforą losu Niny, która – podobnie jak ptak – zostaje „upolowana” i porzucona przez pisarza Trigorina. Mewa symbolizuje niewinność, marzenia i ich utratę, a także kruchość artystycznych ambicji w zderzeniu z brutalną rzeczywistością.¹ I choć to symbol dramatyczny, trudno nie zauważyć, że nawet w tej opowieści mewa niesie ze sobą cień delikatności – być może więc nie tylko ja zauważyłem w tych ptakach coś więcej niż brutalność. Czasem potrzeba tylko innej perspektywy.

Drugim przykładem jest powieść „Jonathan Livingston Seagull” Richarda Bacha z 1970 roku – alegoryczna opowieść o mewie, która nie zadowala się rutyną stada i pragnie czegoś więcej. Jonathan doskonali swoje umiejętności lotu, dążąc do mistrzostwa i przekraczania własnych granic. Jego pasja prowadzi do konfliktu z innymi, którzy go odrzucają, ale on nie ustaje w swojej drodze ku wolnośc i i duchowemu rozwojowi.

Ta historia ukazuje mewy jako symbole indywidualizmu, wolności i dążenia do doskonałości. Mogą stać się metaforą ludzkiego pragnienia, by wyjść poza ograniczenia i odnaleźć głębszy sens życia.

W 1973 roku powstała ekranizacja tej powieści w reżyserii Halla Bartletta. Film wyróżniał się innowacyjnym podejściem – zrealizowano go z udziałem prawdziwych mew, którym nadano ludzkie dialogi. Choć recenzje były mieszane, film zdobył nominacje do Oscara za zdjęcia i montaż. Ścieżka dźwiękowa autorstwa Neila Diamonda została uhonorowana nagrodą Grammy.

Równowaga i rola – mewy w przyrodzie

Choć często żerują na łatwo dostępnym pożywieniu, potrafią też polować – z precyzją godną drapieżnika: zawiśnięcie nad wodą, błysk skrzydeł, szybki spadek – i ryba znika. Dzięki temu pełnią ważną rolę w łańcuchu pokarmowym.

Na polskim wybrzeżu można spotkać k ilka gatunków mew, m.in. mewę srebrzystą, białogłową, siodłatą, śmieszkę i czarnogłową. Różnią się wielkością, umaszczeniem i zachowaniem. Ich obecność nie ogranicza się do nadmorskich plaż – można je zobaczyć także nad jeziorami, rzekami i na miejskich wysypiskach.

Mewa kontra człowiek – konflikt, przystosowanie, napięcia

Mimo swojej roli w ekosystemie, mewy nie cieszą się powszechną sympatią. Odwaga i spryt w zdobywaniu jedzenia sprawiają, że bywają postrzegane jako natrętne. W nadmorskich miejscowościach często opowiada się historie o mewach kradnących jedzenie wprost z rąk turystów. Ich obecność na miejskich wysypiskach również budzi kontrowersje – choć pomagają ograniczyć ilość odpadów organicznych.

W niektórych rejonach wzrost ich populacji odbywa się kosztem innych ptaków morskich. Zwłaszcza większe gatunki, takie jak mewa srebrzysta czy siodłata, bywają agresywne wobec mniejszych ptaków – atakują gniazda, zabierają pokarm, a nawet zjadają pisklęta. W skrajnych sytuacjach, np. przy deficycie pokarmu, zdarza się również kanibalizm – mewy srebrzyste potrafią atakować młode z własnej kolonii.² To realne wyzwanie dla ochrony bioróżnorodności – szczególnie w miejscach takich jak wyspy lęgowe Zatoki Gdańskiej czy Eastern Egg Rock, Maine, USA, gdzie notuje się spadki populacji rybitw i siewek.³

Duże kolonie mew mogą też degradować siedliska lęgowe – ich odchody zakwaszają glebę, wpływając negatywnie na inne organizmy. W miastach potrafią niszczyć dachy i rynny, a generowany przez nie hałas bywa uciążliwy dla mieszkańców.

Jak wiele ptaków żyjących blisko ludzi, mewy mogą być też nosicielami bakterii i wirusów – szczególnie te żerujące na śmietniskach i w miejscach zanieczyszczonych odpadami.

Czy mewy są bezpieczne? O zagrożeniach i przyszłości tych ptaków

Choć mewy uchodzą za odporne i doskonale przystosowane, niektóre populacje zaczynają spadać. Przyczyn jest kilka:

• Zanieczyszczenie środowiska – plastik i odpady, które często połykają, mogą być dla nich śmiertelne.
• Zmiany klimatu i przełowienie ryb – wpływają na dostępność pożywienia.
• Konflikty z ludźmi – w miastach bywają uznawane za szkodniki, a ich siedliska ulegają zniszczeniu przez urbanizację.

Mewy w liczbach – ciekawostki i dane biologiczne

Na tle innych ptaków mewy wyróżniają się wyjątkową zdolnością adaptacji – zarówno do środowisk naturalnych, jak i miejskich. Są inteligentne, społeczne i oportunistyczne – badania wykazały, że potrafią rozpoznawać twarze ludzi⁹, a nawet uczyć się od nas, np. jakie jedzenie warto zdobywać.¹⁰ Potrafią polować, ale też korzystać z odpadów, co czyni je częścią zarówno ekosystemów, jak i krajobrazu miast. Choć budzą skrajne emocje, ich obecność przypomina, jak cienka bywa granica między naturą a cywilizacją. Warto je poznać bliżej – nie tylko po to, by je zrozumieć, ale też by nauczyć się patrzeć uważniej.

1Mewa, Antoni Czechow, program Teatru Narodowego 18.11.2010. Katarzyna Osińska, Mewa jest Mewą, Mewa jest Mewą

2University of Groningen, 2013, www.sciencedaily.com/releases/2013/06/130620071448.htm

3C.E. Donehower, D.M. Bird, C.S. Hall, S. W. Kress „Effects of Gull Predation and Predator Control on Tern Nesting Success at Eastern Egg Rock, Maine”

4genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Larus_argentatus

5genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Larus_marinus

6genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Chroicocephalus_ridibundus

7genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Ichthyaetus_melanocephalus

8University of Sussex, 2023, www.sussex.ac.uk/broadcast/read/61042

9The Guardian, 8.025.2022, Can seagulls recognise you? www.theguardian.com/environment/2022/may/08/can-seagulls-recognise-you

10www.greatergood.com/blogs/news/seagulls-mimic-human-food-choices